Wat kost het bier? CPB-doorrekeningen als reality check
Morgen publiceert het Centraal Planbureau (CPB) de doorrekeningen van de partijprogramma’s van GroenLinks-PvdA, VVD, D66, CDA, ChristenUnie, Volt, SGP, JA21, BBB en NSC. Bij elke verkiezing is dit een belangrijk moment. Eindelijk wordt zichtbaar hoe plannen worden betaald en wie de rekening draagt. Lijsttrekkers gebruiken de cijfers in debatten om te laten zien waarom hun plannen nét iets beter scoren en om de zwaktes bij de ander uit te lichten.
Ook dit jaar wordt door partijen uitgekeken naar de uitkomsten. Dan wordt duidelijk wat de “vrijheidsbijdrage” van het CDA in de praktijk betekent en hoe verschillende partijen de 3,5%-NAVO-norm willen betalen. Al maanden overleggen partijen met het CPB om te bepalen hoe ambities financieel landen. Niet om dromen te dimmen, maar om ze te onderbouwen.
Maar waarom zouden partijen niet eerst alle kosten laten doorrekenen voordat ze royale beloften doen? De vorige verkiezingen tonen wat er kan gebeuren als dat niet gebeurt; Van der Plas liet haar plannen destijds nog niet volledig doorrekenen, en tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen van 2023 merkte ze op dat “het CPB alleen maar uitrekent wat iets kost”. Het debat liet meteen zien hoe snel plannen op aannames blijven drijven, en hoe gemakkelijk het verwijt van het rondje gratis bier voor de hele zaak gemaakt kan worden.
Daarnaast zag je de effecten tijdens de formatie. Drie van de vier partijen (PVV, NSC en BBB) lieten hun programma niet doorrekenen. Daardoor duurde het langer om haalbaarheid en dekking scherp te krijgen. Je begint dan feitelijk met 3–0 achterstand, nog vóór de eerste serieuze onderhandelingen.
Partijen nemen andere partijen die hun programma laten doorrekenen serieuzer, in de campagne én aan de formatietafel. Wie de cijfers kent, laat zien waar de prioriteiten liggen, wie wordt ontzien en waar de keuzes pijn doen. Dat maakt plannen vergelijkbaar voor kiezers en voorkomt dat discussies blijven hangen in leuzen.
Uiteindelijk draait het hierom: politieke beloftes zijn aantrekkelijk zolang de rekening nog niet op tafel ligt. Met de CPB-doorrekeningen komt dat prijskaartje in beeld. Wie morgen mooie woorden koppelt aan harde euro’s, bewijst de kiezer een dienst en maakt duidelijk wat het bier kost, nog vóórdat er geproost wordt.